Geçtiğimiz günlerde BBC, Independent, SkyNews gibi medya kanallarına da düşen yeni bir haber, HIV kesin tedavisi araştırmalarına yeni bir heyecan getirdi.
Habere göre bilim insanları, Nobel ödüllü gen düzenleme teknolojisi *CRISPR kullanarak hücrelerdeki HIV'i başarıyla elimine ettiklerini (yani hücreyi HIV'den arındırdıklarını) açıkladılar.
Peki bu tam olarak ne demek?
Bu ve benzeri tüm haberlerden ne anlamamız gerekiyor?
Gönüllümüz ve düzenli #hivbilgisi yazılarıyla tanıdığınız tedavi aktivisti Arda Karapınar herkes için #hivbilgisi kaynağı www.kirmizikurdele.org için yazdı.
Güncel ve doğru #hivbilgisi'nin daha fazla insana için lütfen paylaşmanızı özellikle rica ederek, iyi okumalar diliyoruz.
Herkes için #hivbilgisi
Yayıma hazırlayan: Arda Karapınar, HIV Glasgow 2024 Bilim Kurulu Üyesi Yayım tarihi: Mart 22, 2024
Herkes için #hivbilgisi kaynağı www.kirmizikurdele.org ve @redribbontr sosyal medya hesaplarındaki #hivbilgisi içerikleri ve tüm içerikler KAYNAK GÖSTERMEK ŞARTIYLA herkesin paylaşımına açıktır. Alıntılarınızda www.kirmizikurdele.org'yi kaynak göstermenizi ve @redribbontr'yi etiketlemenizi rica ediyoruz. Bunlar dışında özel olarak izin sormanıza gerek yoktur.
(*CRISPR: Bilim insanlarının, canlıların DNA’larında hedefli ve hassas değişiklikler yapmasına imkân sağlayan bir gen düzenleme yöntemi. Clustered Regularly Interspaced Short Palindromic Repeats. Türkçesi: Düzenli Aralıklarla Bölünmüş Palindromik Tekrar Kümeleri. Detaylı bilgi için tıklayın)
Evet, Amsterdam Üniversitesi'nden gelen haberler heyecan verici, ancak ben yazıya yine de en sonda söylenecek şeyi en başta söyleyerek girmek istiyorum;
ilgili çalışmanın ilk bulgularının şimdilik sadece çok çok kısa bir özetini sunan Amsterdam Üniversitesi ekibi, çalışmalarının yalnızca "kavramsal bir kanıt" olduğunu ve yakın zamanda HIV için bir tedavi seçeneği olmayacağını vurguluyor, ki bu vurgunun konuyu iyi anlamak ve gelecek beklentilerimizi şekillendirmek açısından çok önemli olduğunu söyleyerek ben de tekrarlıyorum.
Bu önemli detaydan sonra gelelim asıl konuya ve sorulara; Peki bu çalışma tam olarak ne demek? Bu haberden ne anlamamız gerekiyor?
Aslında bu haber, detayları henüz sunulmamış ve Nisan 2024'ün sonunda gerçekleşecek olan ESCMID (Avrupa Klinik Mikrobiyoloji ve Enfeksiyon Hastalıkları Derneği) Konferansında sunulacak olan bir araştırmanın çok çok kısa bir özetine dayanıyor. Yani aslında çalışmanın ne içerdiğini henüz bilmiyoruz. Elimizde sadece bir başlık var; Bilim insanları HIV'i hücrelerden kesebileceklerini söylüyorlar. .: Konu hakkında yazdığım “Gen editleme teknolojisi HIV'e çözüm olabilir mi?” başlıklı bir başka #hivbilgisi yazısını buraya tıklayarak okuyabilirsiniz :.
Tedavi araştırmalarına, doğal olarak en büyük ilgiyi gösteren insanlar olan HIV ile yaşayanlar, bu tip tık tuzağı başlıklara ve spekülasyonlara sık sık maruz kalıyorlar. Bu haberlere konu olan araştırmaya ilişkin konferans sunumunun Nisan sonuna kadar yapılmayacağı düşünüldüğünde ne demek istediğim daha iyi anlaşılacaktır. Yani bir haber var ama merak edip sorana verecek daha detaylı bir cevap -henüz- yok. O yüzden ben bu #hivbilgisi yazısında Nobel ödüllü CRISPR teknolojisi kullanılarak yapılan HIV kesin tedavisi çalışmaları hakkında biraz arka plan bilgisi verip, konu hakkında bundan sonra çıkacak tüm haberlere nasıl bakmanız gerektiğine dair bir perspektif edinmenize katkı sunmayı umacağım. .: Konu hakkında yazdığım “Gen terapisi, HIV kesin tedavisi yolunda umut veriyor” başlıklı bir başka #hivbilgisi yazısını buraya tıklayarak okuyabilirsiniz :.
Günümüzdeki HIV kesin tedavisi araştırmalarında önde gelen yaklaşımlardan birisi de, halihazırda HIV ilaç tedavisi (ART) gören kişilerde HIV rezervuarını oluşturan enfekte hücrelerde virüsün genetik kodunu çıkarmak veya devre dışı bırakmak için CRISPR/Cas kullanmak. İşte bu çalışmada da, genetik kodu göreceli bir hassasiyetle düzenleme potansiyeli nedeniyle heyecan ve ilgi uyandıran bir araç olan CRISPR/Cas sistemi deneniyor. Bu yöntem sadece HIV'de denenmiyor elbette. Yöntemin yakın zamanda orak hücre hastalığı ve beta talasemi tedavisi ile bazı çalışmalarda da umut vaat ettiği ve ABD Gıda ve İlaç Dairesi tarafından onaylandığı bildirildi. Yani HIV perspektifinden bakıldığında, umutlu olmak için gerçekçi sebeplerimiz var. Ancak gerçekçiliği de elden bırakmayalım. Mesela, Nottingham Üniversitesi'nde kök hücre ve gen terapisi teknolojileri doçenti olan Dr. James Dixon şöyle söylüyor;
"Bu hücre deneylerindeki sonuçların gelecekteki bir tedavi için tüm vücutta gerçekleşebileceğini göstermek için çok daha fazla çalışma yapılması gerekecek. Bunun tüm HIV pozitifler üzerinde etkili olabilmesi için çok daha fazla geliştirme yapılması gerekecek."
Dr. Dixon'un yerinde hatırlatmalarına ben de şunları ekleyeyim;
HIV kesin tedavisi çalışmalarında CRISPR gen düzenlemesi denemeleri umut verirken, yöntemin güvenliği konusunda endişeler de haklı olarak devam ediyor. ABD'de devam etmekte olan bir faz 1 denemesinden elde edilecek ilk geniş çaplı sonuçlar -bu yılın sonlarında bekleniyor- laboratuvar bilimini uygulanabilir terapötik adaylara dönüştürme potansiyeline önemli ölçüde ışık tutacak. Yani elimizdeki kısıtlı bilgilere anlamlı bir ekleme yapabileceğimiz en erken tarh 2024 yılı sonu.
Yazıya konu olan haberlere geri dönersek; ESCMID Konferansı'nın basın bülteni ve ona dayanarak yapılan haberler Amsterdam Üniversitesi'nde CRISPR/Cas'ın HIV'i hücreden tamamen kesme potansiyelini araştıran araştırmacıların çalışmaları hakkında. Basın bülteninde adı geçen Dr. Elene Herrera-Carrillo ve meslektaşları, CRISPR/Cas12a adı verilen bir varyantın kullanımının "hücre kültüründeki tüm bulaşıcı HIV'in yok olmasına" yol açtığını daha önce de bildirmişlerdi ancak yeni basın açıklamasının manşet oluşturan "hücre kültüründeki HIV'in tamamen ortadan kaldırılabileceği" iddiasının daha önceki duyurudan anlamlı bir şekilde farklı olup olmadığını -yukarıda da bahsettiğim gibi- henüz bilmiyoruz. Bunun için Nisan sonuna kadar beklememiz gerekecek.
Ben gerçekçi beklentiler içinde olmak gerektiği konusundaki hatırlatmalarımdan vazgeçmeyecek olsam da HIV kesin tedavi araştırmalarından umutluyum. Önümüzdeki özellikle on yılın bu konuda önemli gelişmelere gebe olacağını düşünüyorum (bu cümleden HIV kesin tedavisi önümüzdeki on yılda mutlaka bulunur anlamı çıkarmamanızı rica ediyorum). Bu bağlamda bu çalışmanın ilk laboratuvar sonuçları detaylı olarak sunulup henüz başlamamış olan hayvan modeli çalışmalarına başlandığında benzeri pek çok çalışma için cesaret ve HIV kesin tedavisi bekleyenler için umut verici olacağına inanıyorum.
Ancak tekrar tekrar vurgulanması gereken şeyleri bıkmadan usanmadan tekrar etmeyi de görev sayıyorum; ister CRISPR ister bir başka yöntem ile olsun HIV kesin tedavisi bugün bulunsa, bu tedavinin tüm HIV pozitiflere ulaşması en az birkaç yıl alacaktır. Bunun kanıtı ise şu; Dünya genelinde HIV ile yaşayanların en az beşte birinin Türkiye'de ve pek çok ülkede kolayca ve ücretsiz biçimde erişilen HIV tedavisi ilaçlarına erişimi yok. İnsanları tedaviye eriştirmek düşünüldüğü kadar kolay olsaydı, bugün dünyada HIV tedavisi ilaçlarına erişememiş tek bir kişi bile olmazdı.
Bu bağlamda, bu benzeri tüm çalışmalardan gelen tüm verilere sağduyulu ve temkinli yaklaşmanın, erken ve gereksiz heyecanlara kapılmaktan daha doğru ve gerekli olduğunun ve devam eden ve HIV'i başarıyla baskılayarak bulaş engelleyen (Bkz: Belirlenemeyen = Bulaştırmayan, #BesittirB) mevcut HIV ilaç tedavilerinin aksatılmadan kullanılmaya devam edilmesi gerektiğinin altını da özellikle çizmek isterim.
Dünya çapındaki tüm HIV tedavisi çalışmalarını ve HIV bilimini yakından takip etmeye ve kayda değer tüm gelişmeleri Türkiye HIV topluluğuyla paylaşmaya devam edeceğim. Takipte kalın.
www.kirmizikurdele.org herkes için #hivbilgisi
