Her ne kadar bırakması büyük çoğunluk için hayli zor gibi görünse de, sigara ve alkolün genel sağlık üzerindeki olumsuz etkiler herkes tarafından bilinir. Konu HIV'in sigara ve alkolle ilişkisi olduğunda ise durum biraz daha karışık. Son yıllarda HIV tedavisinde görülen hızlı gelişmelere paralel hızda çoğalan bilimsel çalışmaların önemli başlıklarından biri de sigara, alkol ve HIV’in sağlık üzerindeki etkileri. Doğruluğu bilimsel olarak ispatlanmış ve kolay anlaşılır #hivbilgisi üretmek hedefimize uygun olarak, Türkçe'de pek az kaynak bulunan bu önemli başlıklar altında yapılmış uluslararası çalışmaları inceleyip derleyerek, her zaman başvurulacak bir kaynak hazırladık. (Güncelleme tarihi: Eylül 2025)
- HIV ve Sigara -
Eğer sağlığınızla ilgili endişeler taşıyorsanız yapabileceğiniz en iyi şeylerden biri sigarayı bırakmak ya da henüz başlamadıysanız hiç başlamamaktır.
İnsan sağlığını en olumsuz etkileyen şeylerden biri olarak da bilinen sigara, 70’i doğrudan kansere neden olan 7000’den fazla kimyasal içerir. Bu maddeler içerdikleri karbon monoksitten dolayı kanınızdaki oksijen seviyesini düşürerek, organlara ulaşması gereken enerjinin azalmasına yol açar.
Ayrıca sigara içmek, kan basıncı, doğurganlık, cilt, diş ve akciğerleri etkileyerek kanser, kalp hastalığı ve felç gibi riskleri de arttırır.
Ocak 2015’de www.poz.com’da yayınlanan bir çalışmaya göre hem virüs baskılayıcı ve bulaş engelleyici HIV ilaç tedavisi (ART) kullanan hem de sigara içmeye devam eden HIV pozitiflerin ölüm riski sigara içmeyenlere oranla iki kat fazladır. Daha güncel veriler ise bu tabloyu daha da çarpıcı hale getirmiştir: ART kullanan ve belirlenemeyen viral yüke sahip HIV pozitiflerde dahi, sigaraya bağlı ölüm riski HIV’in kendisinden daha yüksektir (Helleberg 2015, NIH HIVinfo 2024).
-Sigara HIV pozitifler için sorunlara sebep olur mu?-
Yukarıda da referans verdiğimiz araştırmaya göre HIV tedavisi ilaçları kullanan ve sigara içen bireylerin ölüm riski iki katına kadar çıkmaktadır.
HIV tedavisi ilaçları kullanan ve sigara içmeyen bireyler için ömür beklentisi ise normal seviyededir. Tam da bu noktada, günümüzdeki gelişmiş HIV ilaçları sayesinde HIV pozitifler için beklenen ömür süresinin HIV negatif bireylerle aynı seviyelerde olduğunun altını özellikle çizmeliyiz (Samji 2013).
Bununla birlikte, bazı çalışmalar HIV ile yaşayan kişiler arasında sigara tüketme alışkanlığının HIV negatif bireylere oranla daha yüksek olduğuna işaret ediyor (NIH HIVinfo 2024). HIV’in kendisinin kardiyovasküler sorunlara sebep olan veya hızlandıran kolesterol değerlerinde değişiklikler yapabilme olasılığı da üzerinde durulmaya değer başka bir bulgu. Eğer bu karışıma sigarayı da eklerseniz, riskleri arttırmış olacağınız gerçeği iyice belirginleşecektir.
Tüm bu bulgular sağlıklı ve olağan bir ömür süresi için sigara bırakmayı denemenin ne kadar önemli olduğunu gösteriyorlar. Bu kararı almak ve uygulamak kimileri için anlık bir mesele iken, kimileri için karmaşık bir hal alabilir. Ancak farklı yardım ve destekleri değerlendirerek sigarayı bırakmak mümkündür.
-Eğer HIV pozitifseniz sigara içmeye daha mı yatkınsınız?-
Bir başka araştırma, 'değiştirilebilir kanser riskleri' oranlarının, HIV pozitiflerde daha yüksek olduğu sonucuna ulaşmıştır. Belirli düzeyde kontrol edebildiğimiz 'değiştirilebilir kanser riskleri' örnekleri şunlardır:
-
Sigara tüketmek,
-
Alkollü içkiler tüketmek,
-
HPV enfeksiyonu,
-
Hepatit B, C enfeksiyonları.
Çalışma, HIV ile yaşayan kişilerde bu değiştirilebilir risklerin genel nüfusa kıyasla daha yüksek oranlarda gerçekleştiğini göstermiştir. Söz konusu çalışmaya katılan HIV pozitif kişilerin %54’ü sigara kullanıyorlardı. Bu oran, çalışmanın yapıldığı ülke olan Amerika nüfusundaki genel sigara tüketimi oranına göre yaklaşık bir buçuk – iki kat kadar daha yüksektir.
2024 güncel verileri de HIV ile yaşayan kişilerde sigara kullanımının genel nüfusa göre hâlâ daha yüksek olduğunu, fakat azalma eğiliminde olduğunu göstermektedir (NIH HIVinfo 2024).
-Sigarayı nasıl bırakabilirim?-
Sigarayı bırakmak için eksik olanı yerine koyma ya da karşılama tedavisi olarak adlandırılabilecek, nikotin ihtiyacını karşılayacak alternatif ürünler kullanmak mümkün. Bunlar; nikotin bantları, pastiller, sakızlar vb. şeklinde olabilir ve nikotin isteği yavaş yavaş geçene kadar kullanılabilir. Buna ek olarak, vareniklin, bupropion ve sitizin gibi ilaçlar da HIV ile yaşayan kişilerde güvenle ve etkili bir şekilde kullanılabilir. Davranışsal danışmanlıkla birleştirildiğinde bırakma başarı oranları daha da artmaktadır (Cochrane 2024, WHO 2024).
Bu konuda doktorunuza ve sigara bırakma poliklinikleri ile Alo 171 hattına danışmanız, sigarayı bırakmak konusunda planlı ve istikrarlı hareket etmenizi sağlayabilir.
-Elektronik sigarayı denemeli misiniz?-
Elektronik sigaralar, geleneksel sigaralara göre daha az zararlı bir alternatif olarak lanse edilse de, sağlık üzerinde önemli riskler barındırmaktadır. Araştırmalar, elektronik sigaralarda kullanılan sıvılardaki kimyasalların solunum yollarında iltihaplanmaya ve akciğer hasarına yol açabileceğini göstermektedir. Ayrıca, elektronik sigaraların aerosolünde tespit edilen nikotin, bağımlılığa neden olmasının yanı sıra kalp ve damar sağlığını olumsuz etkileyebilir.
Dünya Sağlık Örgütü’nün 2024 kılavuzu, erişkin tütün bırakmada elektronik sigaraları bir yöntem olarak önermemektedir. Bunun yerine nikotin replasmanı, vareniklin, bupropion veya sitizin gibi kanıta dayalı yöntemler önerilmektedir (WHO 2024).
- HIV ve Alkol -
- Alkol HIV pozitif kişiler için sorunlara sebep olur mu? -
Yapılan pek çok araştırma, alkolün HIV ile yaşayanlar için biraz daha fazla zararlı olabileceğini doğruladı. Özellikle düzenli ve ağır alkol tüketimi:
-
HIV tedavisine bağlılığı ve uyumu bozar,
-
Viral baskılanma oranlarını düşürür,
-
Karaciğer hastalığı riskini artırır,
-
CD4 düzeylerini olumsuz etkileyebilir
(Hahn & Samet 2017, Kalichman 2023, Molina 2018).
Buna ek olarak, çok sayıda çalışma, haftada 14 birimden fazla alkol alınmamasını tavsiye etmeye devam ediyor (UK CMO 2016).
- Ne miktarda alkol gönül rahatlığıyla tüketebilir? -
Aslında "gönül rahatlığıyla tüketilebilecek" diye bir alkol ölçüsü yok. Çünkü en ideali hiç tüketmemek..
Azami miktar bağlamında konuşursak, yukarıda da söylediğimiz gibi çeşitli sağlık kurumları ve otoriteleri haftada 14 birimden (birimlerin nasıl hesaplanacağına ilişkin tablo aşağıda) fazla alkol alınmamasını tavsiye ediyor. Daha önce bu değer haftada 21 birim olarak tavsiye ediliyordu.
Elbette haftada 14 birim tavsiye ediliyor diye bunu sonuna kadar kullanmamak, hatta hiç alkollü içki kullanmamak çok iyi bir fikir. Ancak ille de içecekseniz bu miktarı günlere bölmek, ilk cümledeki kadar olmasa da bir başka iyi fikir. Aşırı alkol tüketiminin hastalanmalar, yaralanmalar, HIV tedavisine uyumu bozmak, boş vermiş davranmak vb. sebeplerden ötürü doğacak riskleri arttırdığını bir de www.kirmizikurdele.org hatırlatmış olsun.
Tavsiye edilen alkol tüketim miktarındaki değişikliğin nedeni ise alkol tüketenlerdeki ağız, boğaz ve göğüs kanseri, felç, kalp hastalığı, karaciğer hastalığı gibi beyin ve sinir sistemi hasarı risklerinin dikkate değer düzeyde artış göstermesi.
1995 yılından önceki tavsiyelerde, az miktarda alınan alkolün kalp üzerinde olumlu etkileri olabileceği düşünülüyordu. Yeni çalışmalar bu faydanın sadece 55 yaş üzeri ve haftada beş birimden az alkol tüketen kadınlar için söz konusu olduğunu ispatladı.
- HIV pozitif olmam içeceğim miktarı etkiler mi? -
Kesinlikle evet!
YALE Üniversitesinde yapılan Veterans Aging Cohort Study (VACS) araştırması, HIV ile yaşayan bireyler için alkolün kötü olup olmadığını öğrenmek için erkek gaziler üzerinde bir çalışma yaptı. Çalışmaya katılan erkekler haftada 13 birimden fazla alkol aldıklarında, HIV negatif erkeklere oranla daha fazla ölüm riski taşıdıkları sonucuna vardı. Bu sonuç yeni yönergelerde belirtilen haftada 14 birim önerisiyle birebir örtüşüyor (VACS 2022).
Başka bir VACS çalışması gösterdi ki; özellikle viral yükü henüz belirlenemeyen seviyede (Bkz: #BeşittirB) olmayan bireyler daha az içki ile sarhoş olabiliyorlar. Kulağa çok daha ekonomik ve eğlenceli geliyor ama emin olun öyle değil.
Bu çalışmada sadece HIV pozitif erkeklerdeki alkolün etkileri incelendi, ancak biliniyor ki bir birim alkol kadınlara erkeklerden daha çok zarar veriyor. Araştırmacılar, bu çalışma kadınlar üzerinde yapıldığında da aynı sonuçları vereceğini, hatta haftalık önerilen birim düzeyinin daha da düşük olabileceğini söylüyorlar.
- Nedir bu bir birim ölçüsü? -
Bir birim, 8 gram ya da 10 ml saf alkole eşdeğerdir.
Alkollü içki çeşitlerine göre birimler şöyle örneklendirilebilir;
-
Şarap, 1 küçük kadeh: 1.5 birim
-
Şarap, 1 standart kadeh: 2.1 birim
-
Şarap, 1 büyük kadeh: 3 birim
-
Şarap, 1 şişe: 10 birim
-
Light bira, 1 bira bardağı: 2 birim
-
Bira, 1 bira bardağı: 3 birim
-
1 kadeh viski: 1 birim
Çeşitli 14 birim örnekleri ise şöyle;
-
6 bardak şarap
-
6 bardak bira
-
5 bardak meyve şarabı
-
14 kadeh viski
- Bu 14 birimin hepsini tek seferde içersem? -
Yapmasanız daha iyi. Zira çok da iyi bir fikir değil!
Hayır ben ille de yapacağım diyorsanız, bu 14 birimi tek seferde içmekle ilgili verilebilecek en tavsiyeler ancak şunlar olabilir;
-
İçeceğiniz miktara mutlaka sınır koyun,
-
Gıda ile eş zamanlı tüketin,
-
Kadehler arasında mutlaka su için.
-Alkol tüketimi HIV tedavimi etkiler mi? Alkolün HIV ilaçları ile etkileşimi var mı?-
Alkol ve HIV ilaçları arasında çoğu durumda doğrudan bir etkileşim olmadığı biliniyor. Ancak ağır alkol kullanımı karaciğer hasarı riskini artırır ve ilaç uyumunu bozarak viral baskılanmayı bozabilir (Hahn & Samet 2017, Molina 2018).
Şu bilgi de önemli; eğer alkolden dolayı ilacınızı içtikten kısa bir süre sonra kustuysanız dozunuzu tekrarlayın.
En olumsuz etkilerden birisi, alkolün etkisiyle HIV ilaçlarını almayı unutabilmektir. Bunun dışında, zaten söyledik ama tekrar tekrar söylemekte yarar var; ağır içki kullanımı sağlığınıza ağır zararlar verir.
Eğer aşağıdaki durumlardan en az birine sahipseniz alkol tüketiminizi minimuma indirmeniz veya daha iyisi, tamamen bırakmanız öneriliyor:
-
Hepatit gibi bir karaciğer hastalığınız varsa, (HIV ilaçlarının faydasını görmek için sağlıklı bir karaciğere ihtiyacınız var),
-
CD4 sayısı düşük ise (yani, zayıf bir bağışıklık sistemine sahipseniz),
-
HIV ilaçlarını kullanmaya başlamadıysanız (alkol kullanımı bağışıklık sisteminizi düşürecek ve enfeksiyonlardan kurtulmanız yavaşlayacak),
-
Kanınızdaki yağ oranı yüksekse.
-
Ek olarak, alkol kullanım bozukluğu tedavileri (naltrekson, akamprosat, disülfiram ve davranışsal terapiler) HIV ile yaşayan kişilerde de etkili olup, hem alkol bırakmayı hem de ART uyumunu ve viral baskıyı iyileştirebilir (Edelman 2020).
- HIV pozitif ve hamileyken alkol ya da sigara kullanabilir misiniz? -
Bu soruyu hiç sormadınız sayıyoruz!
Alkol ve sağlıklı tüketim hakkında daha fazla bilgi için;
Aklınıza takılan tüm soruları önce enfeksiyon uzmanınıza, daha fazla bilgi ve yardım gerekiyorsa onun yönlendirmelerini takip ederek farklı uzmanlara yöneltmekte ve daha az alkol tüketmenin, gerekiyorsa bırakmanın yollarını aramakta fayda var.
Daha uzun ve sağlıklı yaşam hakkında daha fazla bilgi edinmek ve bu bilgilerin gereklerini yapmak, herkes için olduğu gibi HIV ile yaşayan bireyler için de oldukça önemli.
- Kaynaklar -
-
Helleberg M. et al. Smoking and life expectancy among HIV-infected individuals on antiretroviral therapy in Europe and North America. AIDS. 2015.
-
NIH HIVinfo. Cigarette Smoking and HIV. Güncelleme: 2024.
-
Samji H. et al. Closing the gap: increases in life expectancy among treated HIV-positive individuals. PLoS One. 2013.
-
Cochrane Tobacco Addiction Group. Varenicline for smoking cessation in people with HIV. Cochrane Database Syst Rev. 2024.
-
World Health Organization (WHO). Guidelines for treating tobacco dependence. 2024.
-
World Health Organization (WHO). Statement on electronic cigarettes. 2 Temmuz 2024.
-
Hahn JA, Samet J. Alcohol and HIV: interactions and implications. Curr Opin HIV AIDS. 2017.
-
Kalichman SC. et al. Alcohol use and HIV treatment adherence: A systematic review. AIDS Behav. 2023.
-
Molina PE. Alcohol abuse and HIV disease progression: mechanisms and therapeutic strategies. J Neuroimmune Pharmacol. 2018.
-
Veterans Aging Cohort Study (VACS). Alcohol and mortality in HIV. 2022 raporu.
-
UK Chief Medical Officers. Low Risk Drinking Guidelines. 2016.
-
Edelman EJ. et al. Treatment of alcohol use disorders in HIV-positive populations. Lancet HIV. 2020.
www.kirmizikurdele.org
herkes için #hivbilgisi
#hivhakkindahersey
#hivindogrusu
#beşittirb
